آثار سوء تحریف در نسخه‌های خطی بر شناسایی آنها: مطالعه موردی آثار میرزا ابراهیم بدایع‌نگار

هدف: تصرف­های صورت گرفته در نسخ خطی آثار میرزا ابراهیم بدایع­نگار از مورخان دوره قاجار و آسیب­هایی که این تصرفات بر شناسایی این آثار می­گذارند، بررسی و تحلیل شده است. در پرتو این بررسی آثار منفی تحریف نسخه­های خطی بر پژوهش­های بعدی نیز تشریح شده است. روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش برمبنای تحلیل متون انجام شده است. با بررسی نسخه­های خطی مربوطه، موارد تحریف مشخص و سپس با مقایسه این موارد با متون دیگر، میزان و شکل تغییرات تحلیل شد. یافته­ها: میرزا احمد منشی رازی نوه میرزا ابراهیم بدایع­نگار تلاش کرد یکی از مهم­ترین آثار پدربزرگش را به نام خود قلمداد کند، بنابراین با دست­بردن در نسخه تغییراتی را در آن ایجاد کرد. این تغییرات که با عنوان تحریف یا تصریف شناخته می­شوند، از سویی موجب شدند نسخه در فهرست­ها درست معرفی نشود و از سوی دیگر محتوای آن نیز دچار آسیب شود. این تصرفات در سه بُعد بررسی شده­اند: نخست تحریف در نام نویسنده و سپس تحریف در نام افراد مرتبط و در نهایت تصرف در محتوای کتاب. نتیجه­گیری: تحقیق و تدقیق در نسخه­های خطی به لحاظ سیاق نگارش و کتابت می­تواند در شناسایی علمی­تر این نسخه­ها مؤثر باشد. نسخه­های بسیاری وجود دارند که سهواً یا عمداً دچار تحریف و تصریف شده اند و یکی از وظایف نسخه­شناسان شناسایی و اصلاح آنهاست تا بتوان درحد امکان به نوشته مؤلف نزدیک شد.